آب، دوغ، ماءالشعیر یا نوشابه؟
مایعات با غذا یکی از عادت‌های رایج مردم دنیاست. مردم هر شهر و کشوری، بنا به عادات و عرف و آیینی که دارند، به نوشیدنی یا نوشیدنی‌های خاصی علاقه بیشتری نشان می‌دهند. در کشور ما هم نوشیدنی‌هایی مثل آب و دوغ از دیرباز رایج بوده و در دهه‌های اخیر نوشابه‌های گازدار و ماءالشعیر نیز به جمع‌شان افزوده شده‌اند. البته خیلی‌ها بدون توجه به ارزش غذایی و صرفا به دلیل علاقه‌ای که به برخی نوشیدنی‌ها دارند از آنها استفاده می‌کنند؛ در حالی که با دانستن ویژگی‌های تغذیه‌ای این نوشیدنی‌ها می‌توانند انتخاب بهتری داشته باشند. در این نوشتار قصد داریم درباره چهار نوشیدنی اصلی که ایرانی‌ها همراه غذا میل می‌کنند (آب، دوغ، نوشابهها و ماءالشعیر)صحبت کنیم.
ارزش غذایی آب؛ آب هنوز هم یکی از گواراترین نوشیدنی‌های دنیا محسوب می‌شود و به عقیده بسیاری از افراد، تنها آب است که می‌تواند در اوج تشنگی، عطش را فرو بنشاند.در شرایطی که آب آشامیدنی سالم نباشد، بهترین گزینه استفاده از آب معدنی است. البته آب معدنی مطمئنی که توسط شرکت‌های معتبر بسته‌بندی شده باشد. پس هنوز هم آب رتبه اول را در بین نوشیدنی‌ها به خود اختصاص داده است.
ارزش غذایی دوغ؛ دوغ یکی دیگر از نوشیدنی‌های سنتی ما ایرانی‌هاست که از قضا بعد از آب، سالم‌ترین محسوب می‌شود. چون دوغ از ماست تهیه شده، اگرچه رقیق‌تر است اما از نظر ارزش تغذیه‌ای با ماست فرقی ندارد. این نوشیدنی، علاوه بر تأمین مقداری از آب مورد نیاز بدن، مقادیری کلسیم، پروتئین، ویتامین‌های گروه B مثل 2B و همچنین ویتامین D را به بدن می‌رساند. البته بر مصرف دوغ سالم تأکید می‌شود. مقصود از دوغ سالم، دوغی است که نمک به آن اضافه نشده باشد. دوغ‌های تجاری و صنعتی معمولا دارای نمک هستند و این نمک برای کسانی که دچار فشارخون بالا یا نارسایی کلیوی یا نارسایی قلبی هستند، مضر است. اگرچه به تازگی صحبت از حذف نمک از دوغ‌های تجاری به میان آمده ولی همچنان بهتر است افراد مسن به جای دوغ‌های تجاری از دوغ‌های خانگی دست‌ساز استفاده کنند. به دوغ‌های صنعتی و تجاری علاوه بر نمک، اسانس نعناع هم اضافه می‌کنند که ضرری ندارد؛ چون نعناع خاصیت ضدنفخ داشته درحالی که خود دوغ نفاخ است. به علاوه این اسانس به خوش‌طعم‌تر شدن دوغ نیز کمک می‌کند. اگرچه بهتر است به جای اسانس از عصاره خود نعناع استفاده شود. مصرف دوغ به عنوان یک نوشیدنی مفید و بی‌ضرر به همه گروه‌های سنی حتی کودکان یک سال به بالا توصیه می شود.
ارزش غذایی ماءالشعیر؛ نوشیدنی نسبتا جدیدی که چند سالی است به سبد غذایی خانواده‌های ایرانی اضافه شده و در همین مدت کوتاه هم طرفدارانی پیدا کرده، ماءالشعیر است. ماءالشعیر اوایل ورودش به بازار ایران چندان با ذایقه مردم سازگار نبود اما تبلیغاتی که درباره تأثیرات مفید این نوشیدنی از جمله زیاد کردن شیر مادران شیرده و کمک به دفع سنگ کلیه در بیماران کلیوی انجام گرفت، باعث رواج مصرف آن شد. البته این روزها طعم‌های مختلف ماءالشعیر توسط شرکت‌های تجاری متعدد به بازار آمده که ذایقه‌های سخت‌گیر و مشکل‌پسند را هم راضی کرده است. اما درباره ارزش غذایی این نوشیدنی باید بیشتر بدانیم. محققان معتقد اند که ماءالشعیر را از نظر ارزش تغذیه‌ای نمی‌توان با دوغ مقایسه کرد اما از آنجا که این مایع، از تخمیر جو به دست می‌آید مملو از ویتامین‌های گروه B است. این نوشیدنی در مقدار کم، خوب و مفید است؛ چون افزودنی‌های مضرش به اندازه نوشابه‌های گازدار نیست اما مصرف زیاده از حدش، به خاطر میزان قابل توجه انرژی، چاق‌کننده است. متخصصین تغذیه به خانواده‌ها توصیه می‌کنند که در مصرف ماءالشعیر حد اعتدال را رعایت کنند و به خصوص برای بچه‌ها محدودیت‌هایی تعیین کنند؛ چون ممکن است به خاطر استفاده بی‌رویه از این نوشیدنی، دچار اضافه وزن و چاقی شوند. همچنین این متخصص به افرادی که مبتلا به بیماری نقرس هستند و اسیداوریک خون‌شان بالاست، هشدار می‌دهد که در مصرف ماءالشعیر افراط نکنند چون می‌تواند موجب تشدید مشکل‌شان شود.
ارزش غذایی نوشابهها؛ و اما آخرین گروه از نوشیدنی‌های پرطرفدار، نوشابه‌های گازدار هستند. این نوشیدنی‌ها را معمولا هیچ متخصص تغذیه‌ای توصیه نمی‌کند. علت مضر بودن این نوشابهها گازدار بودن‌شان نیست، بلکه اسیدفسفریکی است که به آنها اضافه می‌کنند. در هنگام تولید، به منظور جلوگیری از فساد این نوشابهها به آنها موادنگه‌دارنده‌ای مثل اسیدفسفریک، اسیدبنزوئیک و بنزوات سدیم اضافه می‌کنند. این افزودنی‌ها در مقدار کم‌ضرری ندارند اما اگر مصرف‌شان مداومت یابد، نگران‌کننده خواهند شد. به هر حال، این‌ها مواد شیمیایی‌ای هستند (به خصوص اسیدفسفریک)که مانع جذب کلسیم، آهن و روی می‌شود. محققین تغذیه به دو دسته از افراد درباره مصرف نوشابه‌های گازدار هشدار جدی می‌دهد؛ یکی کودکان، به این دلیل که نوشابه باعث اختلال در جذب مواد مغذی و در نتیجه کندی رشدشان می‌شود و دیگری خانم‌ها. این متخصصین اضافه می‌کنند، خانمی که روزی یک لیوان نوشابه می‌نوشد، خطر پوکی استخوان در وی بعد از 35 سالگی سه برابر می‌شود. جالب است بدانید، زنان ایرانی و کلا همه ایرانی‌ها سرانه مصرف لبنیات‌شان بسیار پایین است و80 درصد بانوان ما به طور معمول بعد از سی سالگی دچار مشکلات استخوانی مثل دردهای آرتروز و پوکی استخوان می‌شوند. از این رو، به همه گروه‌های سنی سالم یا بیمار توصیه می‌شود که از مصرف نوشابه‌های گازدار اجتناب کنند.
خلاصه این که آب گواراترین دوغ پرپروتئین‌ترین ماءالشعیر پرویتامین‌ترین نوشابهها زیان‌بار‌ترین.
یاحق جل و جلاله